Yaradılışı itibariyle günah işleme eğiliminde olan insan, Cenab-ı Hakk'ın, azamet ve celalinden korkarak, diğer yandan da rahmet ve merhametini ümid ederek tevbe ve ibadete devam etmek durumundadır. Korku ve ümit, kulun kalbinde dengede olmalıdır. Resul-i Ekrem:

"Müminin kalbinde korku ve ümit toplandığı müddetçe Allah-ü Teala o kuluna umduğunu verir ve onu korktuğundan emin kılar" buyurmuştur (Tirmîzî).

Günahı ne kadar çok olursa olsun insan, Allah'ın rahmetinden ümidini kesmemelidir.

"De ki: 'Ey kendilerinin aleyhinde günahta haddi aşanlar, Allah'ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Çünkü Allah bütün günahları yarlığar. Şüphesiz O, çok yarlığayıcı, çok esirgeyicidir" (Zümer: 53).

Şüphesiz Allah'ın rahmeti ve merhameti çok geniştir. Bir kudsi hadiste Allah-ü Teala "Rahmetim, gazabımı geçti" buyurmaktadır (Buharî-Müslîm).

Cenab-ı Hakk'ın rahmetinden ümidi kesmemek ve Allah'a karşı her zaman hüsn-i zan sahibi olmak esastır. Ancak bu rahmete ve merhamete güvenerek günah ve isyana devam etmek de büyük bir hatadır. Burada hassas bir denge söz konusudur. Kul rahmetin sonsuzluğunu ümid ettiği kadar, Allah'ın celâl ve azametini de hatırından bir an olsun çıkarmamalı, Cenab-ı Hakk'ın emir ve yasaklarına riayet etme hususunda dikkatle hareket etmelidir.

"Hidayet ve rahmet o kimselere mahsustur ki, onlar Rablerinden korkarlar" (A'raf: 154).

Allah'ın rahmet ve hidayeti de ancak O'ndan korkan takva sahiplerine yöneliktir. Zira "Allah katında en üstün olan, O'ndan en çok korkandır"

(Hucurat: 13).

İnsan, rahmeti ümid etmeli, ancak azabı da unutmamalı. Bu şekilde korku ve ümit arasında bir denge kurarak kulluğa devam etmelidir. Bu hale işaretle Cenab-ı Hakk "Umarak ve korkarak bize ibadet ederler" (Enbiya: 90). Yine bu manada;

"Korku ve ümitle Rablerine ibadet ederler" (Secde :16) buyurmuştur.

Kul Allah'a yaklaştıkça muhabbeti o nispette artar.

Allah'tan en fazla korkanlar, O'na en yakın olan, O'nu en iyi bilenlerdir. Peygamberimiz bu hakikati işaret ederek "Ben Allah'tan en çok korkanınızım" (Buharî-Müslîm) buyurmuştur. Bu hususta "Allah'tan, kullar içinde en çok alimler korkar" (Fatır: 28) İlahi beyanı da mevcuttur.

Netice olarak deriz ki;

Havf ve Reca (korku ve ümid) dengesine riayet ederek kulluğa ve ibadete devam etmek ebedi alemdeki kurtuluş ve saadetimiz için şarttır.